پیشگامی مازندران در تشیع؛ روایتی از تاریخ ایران پس از اسلام

پرداختن به فرهنگ‌ها و استان‌ها

پرداختن به تاریخ تشیع و شیعیان

مخاطب عمومی و تخصصی

فهرست مطالب کتاب

پرگویی و سیر نامنظم مباحث کتاب

تلاش‌های شایان توجه نویسنده

اطلاعات کتاب‌شناختی اثر:

به زودی در قفسه:

کتاب «شهید مهدی زین‌الدین» | شهیدستان 1

کتاب «دانشگاه و دانشجو در آئینه رهنمودهای مقام معظم رهبری» | «مدیریت ویژه نشر آثار رهبری» 

کتاب نظریه‌هایی درباره شهرهایی در قلمرو فرهنگ اسلامی/ اشرف‌السادات باقری

کتاب نظریه رمان؛ حسین پاینده (نشر نظر-نیلوفر)

با تشکر از فضای آرام و دوست‌داشتنی قرارگاه امام روح‌الله. این کتاب را در قرارگاه امام روح‌الله بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق علیه‌السلام خواندم.

کتاب «جلوه‌های تشیع در مازندران: از آغاز تا دهه غدیر» | سید علی موحد ابطحی اصفهانی

به صورت مختصر چند نکته را که درباره کتاب به نظرم می‌رسد، می‌نویسم.

هرچند قانون اساسی، ظرفیت‌های بومی شدن خوبی برای نظام اسلامی دیده است، اما در بعد فرهنگی، این ظرفیت‌ها کمتر مورد توجه قرار گرفته است؛ مثلاً جای تدریس زبان‌های محلی در آموزش‌وپرورش خالی است. خدا را شکر، درس جغرافیای استان وجود دارد. خلاصه پرداختن به استان‌ها و فرهنگ‌های بومی ایران اسلامی فی‌نفسه کار خوبی است. مؤلف کتاب که یک روحانی فرهیخته است، به بهانه تشیع در مازندران، سیری در بسیاری از شهرها و آبادی‌های فلات ایران از جنوب تا شمال و از غرب تا شرق داشته است!

خودشناسی و به تعبیری شیعه‌شناسی در ابعاد مختلف برای تصمیم‌گیری و عمل در صحنه زندگی اجتماعی سیاسی امروز به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی و تأسیس حکومت شیعی ضرورت ویژه‌ای دارد. توجه این کتاب به تاریخ شیعیان به ویژه دوران تشکیل اولین حکومت شیعه در جهان، مغتنم است؛ هرچند عمق و بنیان تحلیلی چندانی از این جهت ندارد. علت آن هم شاید این باشد که عمده ورود روحانیان به عرصه‌های پژوهشی از باب پژوهش نیست؛ بلکه از باب ترویج و تبلیغ است.

موضوع و زبان کتاب برای مخاطب عمومی مناسب است. هر چند در برخی موارد، اصطلاحات تخصصی طلبگی و نیز عبارات عربی سطح پایین دارد. از طرفی برای پژوهشگران (حوزه‌های تاریخ اسلام، تاریخ ایران، شیعه‌شناسی، مازندران‌پژوهی و...) نیز یک منبع دست دوم محسوب می‌شود.

فهرست کتاب اصلاً مناسب نیست. پراکندگی و تشتت از آن می‌بارد. فهرست باید یک شمای کلی از سیر مباحث کتاب ارائه کند. گفتنی است جلد اول کتاب تنها به «پیشگامی مازندران در تشیع» پرداخته است و فصول دیگر که در جلدهای بعدی خواهند آمد به این شرح‌اند: فصل 2: ساری (دارالملک تشیع از روز نخست)، فصل 3: بنی الزهراء و امام‌زادگان در خطه شمال و طبرستان، فصل 4: مشاهیر و رجال نامی مازندران در طول تاریخ تشیع و فصل 5: مازندران و احیای امر اهل بیت در بلندای تاریخ و اقامه جشن باشکوه دهه غدیر.

روحانیت به دو گونه کتاب می‌نویسد؛ یکی ملایی و دیگری هم ملایی! در گونه اول، همه چیز از یک نظم و ترتیب عقلانی عجیبی برخوردار است که شایسته است کتاب‌های روش تحقیق را بر اساس آن بنویسند؛ مثلاً سخنرانی آقای جوادی را گوش کرده‌اید که چه خوب طرح بحث می‌کند و چه منظم بحث را پیش می‌برد؟ گونه دوم، از هر دری سخنی می‌راند و به جای عمق ملایی، تکیه بر گستره ملایی است. این کتاب از نوع دوم است؛ مثلاً چندین صفحه داستان «شباهت جبرئیل به دحیه و نشناختن جبرئیل توسط امام علی را» به چند گونه و روایت تکرار کرده است. چرا؟ چون از فضیلت دحیه می‌خواست بگوید! (فرض کنید که این شباهت واقعاً فضیلت است!) حال این قضیه چه ربطی به تاریخ تشیع در مازندران دارد؟ پاسخ کمی پیچیده است. یکی از اقوال این است که دحیه، نماینده امام حسن بوده برای خراج دارابگرد فارس که جزء فیء و انفال بوده و بدون جنگ به دست مسلمین افتاده و حق طبیعی امام حسن بوده ولی معاویه... بگذریم، خواهید پرسید خراج داراب چه ربطی به مازندران دارد؟ عجله نکنید! الآن می‌گویم! یک نظر این است که امام حسن به مازندران آمده است. خب، طبیعتاً به همین مناسبت بد نیست به جاهای مختلف دیگری که رفته است نیز اشاره‌ای گردد، مثلاً در حد چند ده صفحه! اشتباه نکنید. امام حسن به داراب نرفتند؛ اما بالاخره یک ارتباطی با داراب داشتند؛ حالا خراج داراب هیچ‌گاه به امام نرسید، دلیل می‌شود ما از فضیلت‌های دحیه چشم‌پوشی کنیم؟!

یعنی وسط کار به خودم می‌گفتم دارم تاریخ اصفهان و شهرهای اطراف می‌خونم. یک دفعه می‌دیدم دارم کرامات و خواب‌های بزرگان را می‌خونم. کلاً کتاب خوشحالی بود! حالا فرض کنیم، امام حسن و امام حسین به مازندران آمده‌اند و همه بحث‌ها جا داشت، مطالب مربوط به حضور چهار امام دیگر در ایران، هیچ ارتباطی به تاریخ تشیع در مازندران نداشت. جا داشت حجم کتاب در این جلد به یک‌پنجم مطالب فعلی کاهش پیدا بکند.

کوشش فراوان نویسنده در سفر به نقاط دور و نزدیک و مشاهده آنچه درباره آن در کتاب‌ها خوانده است، قابل‌تقدیر است. معمولاً همگان در کار کتاب‌خانه‌ای اکتفا می‌کنند به آنچه در کتاب‌ها و منابع مکتوب می‌بینند.

هم‌چنین تلاش او برای پیدا کردن وجوهی برای تأیید مطالب دیگران و نه رد آن‌ها درخور ستایش است؛ معمولاً پژوهشگران تلاش دارند تا بگویند فلان قضیه که معتبر نیست و مثلاً ضعیف است و با عقل جور در نمی‌آید، در حالی که این نویسنده تلاش دارد راهی پیدا کند که هر دو قول تاریخی –به ظاهر- مخالف، صحیح به نظر آیند. این نکته هم از جهت روشی و هم از جهت اخلاقی برایم باارزش بود.

عنوان کامل کتاب:

جلوه‌های تشیع در مازندران: از آغاز تا دهه غدیر

نویسنده:

حجت‌الاسلام سید علی موحد ابطحی اصفهانی (متولد 1330)

نشر:

قم، انتشارات حبل المتین

نسخه‌ای که من خواندم:

چاپ دوم، 1384، 484 صفحه، وزیری، 3000 نسخه، 3500 تومان.